Koordynatorzy: prof. dr hab. Krzysztof Brzechczyn (UAM/IPN); dr hab. Marcin Kruszyński, (prof. LAW w Dęblinie/IPN); dr hab. Mirosław Szumiło (UMCS/ IPN);
W roku 2019 przypada trzydziesta rocznica wydarzeń, które miały fundamentalne znaczenie dla obecnego kształtu ustrojowego i politycznego oraz ładu gospodarczego Polski i Europy, a śmiało można powiedzieć, że również i Świata. Jesień Narodów zapoczątkowująca przejście od komunizmu do demokracji i wolnego rynku stanowiła punkt zwrotny w powojennej historii XX wieku. I choć wydarzenia te, jak również procesy je poprzedzające i będące ich następstwem, w ciągu ostatnich trzech dekad obrosły już sporą literaturą, wciąż wiele kwestii pozostało niewyjaśnionych, a liczne wątki czekają na przybliżenie.
Mając świadomość wielowątkowości i złożoności przełomowego roku 1989, chcemy skoncentrować się na próbie odpowiedzi na zasadnicze pytanie o rzeczywisty charakter tych przemian: czy można mówić o decydującej roli mechanizmów wspólnych (strukturalnych) tworzących jeden model transformacji czy też za dominującą należy uznać specyfikę i odmienność rewolucji 1989 r. w poszczególnych krajach.
Stąd też konieczne jest ujęcie komparatystyczne i przyjrzenie się przyczynom, a także następstwom „Jesieni Narodów” w jej różnych odsłonach: „rewolucji negocjacyjnych” (zwanych też „refolucjami”) w Polsce i na Węgrzech; pokojowych, ale nienegocjacyjnych, rewolucji w NRD i Czechosłowacji; specyficznej drodze Bułgarii (zapoczątkowanej przez przewrót pałacowy w elicie komunistycznej) i wreszcie krwawej rewolucji w Rumunii, która w istocie rewolucją nie była.
Porównując procesy transformacyjne w wymienionych krajach zamierzamy również zwrócić szczególną uwagę na czynniki wpływające na powierzchowność procesów dekomunizacji w sferze politycznej i prawnej, w wyniku których w większości omawianych państw w wymiarze instytucjonalnym widzimy więcej elementów ciągłości niż zmiany. W szczególności uprzywilejowaną pozycję zachowały dawne elity. Interesują nas także ukryte mechanizmy transformacji ekonomicznej: uwłaszczenie nomenklatury i rozwój kapitalizmu koncesjonowanego. Inaczej mówiąc, zastanowimy się nad źródłami postkomunizmu w Europie Środkowo-Wschodniej.
Planujemy przeprowadzić trzy sesje. W sesji Czy zaczęło się od Polski? Solidarność a upadek komunizmu zamierzamy przedyskutować wpływ Solidarności na kryzys i upadek komunizmu oraz rolę wydarzeń w Polsce na przebieg Jesieni Narodów. W sesji Ścieżki transformacji ustrojowej w Europie Środkowo-Wschodniej analizowane będą rozmaite ścieżki demokratyzacji w krajach regionu oraz zakres, tempo i przebieg zmiany ustrojowej. Z kolei, w sesji Dysydenci a dylematy transformacji ustrojowej w Europie Środkowo-Wschodniej przedmiotem dyskusji będzie intelektualne dziedzictwo opozycji politycznej w systemach komunistycznych oraz jego użyteczność w identyfikacji i rozwiązywaniu problemów transformacji ustrojowej (takich jak: uwłaszczenie nomenklatury, reprywatyzacja i prywatyzacja, lustracja czy zagadnienia sprawiedliwości okresu przejściowego).
- W sesji Czy zaczęło się od Polski? Solidarność a upadek komunizmu w Europie Środkowo-Wschodniej referat wprowadzający wygłosi Waldemar Paruch (Wydział Politologii UMCS), a zaproszonymi komentatorami będą: dr Miklós Mitrovits (Instytut Historii Węgierskiej Akademii Nauk) dr hab. Patryk Pleskot (Oddziałowe Biuro Badań Historycznych IPN w Warszawie), prof. Cristina Petrescu (Wydział Politologii Uniwersytetu w Bukareszcie) oraz prof. Oldřich Tůma (Instytut Historii Najnowszej w Pradze). Moderacja: prof. Włodzimierz Suleja (BBH IPN)
- W sesji Ścieżki transformacji ustrojowej w Europie Środkowo-Wschodniej referat wprowadzający wygłosi Dragos Petrescu (Wydział Politologii Uniwersytetu w Bukareszcie), a komentatorami będą: prof. Iskra Baeva (Wydział Historyczny Universytetu St. Kliment Ohridski w Sofii), dr Gareth Dale (Brunel University, Londyn), dr Juraj Marušiak, (Instytut Politologii Słowackiej Akademii Nauk) i dr Janos Tischler (Węgierski Instytut Kultury). Moderacja: dr hab. Mirosław Szumiło (Instytut Historii UMCS/ Oddziałowe Biuro Badań Historycznych IPN w Lublinie).
- W sesji Dysydenci a dylematy transformacji ustrojowej w Europie Środkowo-Wschodniej, wykład wygłosi Aviezer Tucker (Harvard University, Davis Center for Eurasian Studies), a komentatorami będą: dr Gareth Dale (Brunel University, London), prof. Dragos Petrescu (Wydział Politologii Uniwersytetu w Bukareszcie) i dr Daniel Wicenty (OBBH IPN w Gdańsku). Moderacja: prof. Krzysztof Brzechczyn (IF UAM/OBBH IPN w Poznaniu).
Materiały do pobrania:
Sesja nr 1: Czy zaczęło się od Polski? Solidarność a upadek komunizmu w Europie Środkowo-Wschodniej;
Sesja nr 2: Ścieżki transformacji ustrojowej w Europie Środkowo-Wschodniej;
Dragos Petrescu, Rok 1989 jako powrót do Europy. O rewolucji, reformie i pojednaniu z traumatyczną przeszłością, w: K. Brzechczyn (red.), „Interpretacje upadku komunizmu w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej”, Poznań, IPN 2011, ss. 15-36.
Gareth Dale, 1989: Revolution and regime change in Central and Eastern Europe
Sesja nr 3: Dysydenci a dylematy transformacji ustrojowej w Europie Środkowo-Wschodniej:
Author Meets Critics Symposium Discussion on Legacies of Totalitarianism „Central European Journal of International and Security Studies” 2019, t. 13, no. 1: ss. 198-240.