Koordynatorzy: dr hab. Marcin Zaremba (UW, email: mzar@ispan.waw.pl), dr hab. Mariusz Mazur, prof. UMCS (UMCS, email: m.mazur@poczta.umcs.lublin.pl).
ABSTRAKT
Pierwsza sesja zatytułowana Polska Ludowa. Trwanie i zmiana poświęcona będzie refleksji nad procesami długiego trwania w Polsce Ludowej. Interesuje nas szczególnie to, co się zmieniało, ewoluowało, a co pozostawało niezmienne. Najnowszą historię Polski można opisywać, posługując się metaforą zamrażarki, która konserwowała poglądy, mechanizmy i instytucje, oraz jako splot procesów przekształcania się PRL. W naszej opinii oba spojrzenia nie muszą być ze sobą sprzeczne. Przeciwnie – na wielu polach analizy – społeczeństwo, gospodarka, kultura (w tym mentalność, religia), system polityczny – możemy doszukać się przejawów i czynników zmiany oraz przejawów i czynników ciągłości: powstawania, przekształcania, trwania i erozji. Należałoby rozważać te podobieństwa i różnice w dwóch perspektywach: 1) mając w pamięci niemy punkt odniesienia dwóch epok „ościennych” – II i III Rzeczpospolitej (z pominięciem okresu wojny jako nieprzystającego do porównań), 2) trwania i zmiany w wewnętrznych cezurach 1944–1989. Jakie wielkie czynniki wpływały na procesy „dziania się” historii – ideologiczne/polityczne, ale i wywodzące się ze sfer poza nimi? Czy przemiany kulturowe wynikały z marksizmu-stalinizmu, a potem kolejnego wcielenia socjalizmu? A może jedynie współgrały z nimi? Jak trwały i zmieniały się instytucje, gospodarka, język polityki, rozumienie świata emocji (np. zawiści, radości, nienawiści, nadziei), cechy charakterologiczne (np. skłonność lub jej brak do buntu i konformizmu), postawy (np. klientyzm, altruizm), zjawiska (np. przestępczość, awanse społeczne i zawodowe, życie codzienne)? Czy proces emancypacji kobiet był wynikiem dojścia do władzy PPR/PZPR, czy też przemian ogólnoeuropejskich, cywilizacyjnych? Gdy mówimy o roli policji politycznej w II RP w okresie stalinowskim czy w latach 70. XX w., to czy jest ona zupełnie inna czy taka sama, podobnie stosunek władzy politycznej do religii, systemu planowania, cenzury, sztuki, poziomu i roli szkolnictwa? A podejście społeczeństwa czy różnych grup społecznych do tych samych dziedzin? Czy procesy zmienności i petryfikacji dostrzegalne są w latach 1944–1989, a jeśli tak, to jakich sfer dotyczyły, w jakim czasie i czy ich skutki były trwałe? Czy Polska Ludowa była Wielką Zmianą, a jeśli tak, to w jakich dziedzinach?
Podczas sesji drugiej – Polska Ludowa (1944–1989) w świecie – typowa czy wyjątkowa? – poruszone zostaną kwestie statusu ówczesnej Polski umiejscowionej na politycznych, gospodarczych, kulturowych czy szerzej – cywilizacyjnych osiach świata, w tym różnic w porównaniu z innymi krajami bloku komunistycznego oraz podobieństw z krajami kapitalistycznymi. Interesuje nas podejście komparatystyczne, refleksja nad tym, pod jakimi względami Polska różniła się, a pod jakimi przypominała swoich bliższych i dalszych sąsiadów. Jaki wpływ wywierały na nią docierające tu z jednej stronynajróżniejsze prądy, mody i trendy, a z drugiej – powinności i dyrektywy, oraz jak je adaptowała w różnych okresach funkcjonowania systemu. W perspektywie dalszych badań nad PRL szalenie istotne jest rozpoznanie, które z nich miały charakter tylko powierzchowny, a które pociągały za sobą istotne zmiany. Perspektywa porównawcza niezbędna jest dla oceny skutków komunistycznej modernizacji. Spór o jej zasięg i efekty toczy się od upadku komunizmu w Polsce. Tylko poprzez zestawienie z innymi krajami można odpowiedzieć na pytanie, czy okres PRL przyniósł (jakkolwiek definiowany) postęp czy cywilizacyjny regres i w jakich dziedzinach, ponieważ zachodzące tu odmienności wydają się ogromne. Być może uda się odpowiedzieć na pytanie, co dla systemu było dystynktywne i w jakim wymiarze. W publicystyce często można spotkać opinię, że Polska Ludowa była „najweselszym barakiem”. Czy rzeczywiście było „u nas” lepiej czy gorzej i pod jakimi względami? Ocena PRL bez próby odpowiedzi na te pytania w naszej opinii nie jest możliwa.